Wprowadzenie

W ramach międzynarodowej inicjatywy skoncentrowanej na wzmocnieniu wczesnej interwencji dla dzieci z ASD w placówkach przedszkolnych, pięć krajów partnerskich (Niemiecka Szkoła w Atenach (DSA), Cypr, Polska, Grecja i Hiszpania) zorganizowało warsztaty i sesje wspólnego projektowania z udziałem nauczycieli, rodziców i ekspertów ds. ASD. Warsztaty te stanowiły wyjątkową platformę do wymiany doświadczeń, identyfikowania obecnych luk i współtworzenia rozwiązań wzmacniających systemy edukacji włączającej. Różnorodność perspektyw pomogła w wygenerowaniu praktycznych spostrzeżeń, które odzwierciedlają zarówno wyzwania systemowe, jak i praktyki specyficzne dla kontekstu.

Niniejszy raport zawiera syntezę kluczowych ustaleń w czterech głównych obszarach: realizacji warsztatów dla zainteresowanych stron, informacji zwrotnych dotyczących opracowywania programów nauczania, skonsolidowanych zaleceń i praktycznych wskazówek dotyczących wdrażania. Pomimo różnic narodowych wyłoniła się wspólna wizja; Taka która wymaga lepszego szkolenia, wcześniejszej identyfikacji, wspólnego planowania i tworzenia wspierających sensorycznie, integracyjnych środowisk uczenia się. Spostrzeżenia nie tylko informują o treściach programów nauczania, ale także opowiadają się za zmianami na poziomie polityki, wsparciem systemowym i zrównoważoną współpracą między rodzinami, nauczycielami i specjalistami.

Realizacja warsztatu

W ramach ponadnarodowej inicjatywy na rzecz wczesnej interwencji w autyzmie w edukacji przedszkolnej każdy kraj partnerski wdrożył serię warsztatów i sesji wspólnego projektowania z kluczowymi interesariuszami, w tym nauczycielami, rodzicami i ekspertami w dziedzinie autyzmu. Sesje te miały na celu zbadanie istniejących praktyk, ocenę potrzeb szkoleniowych i zebranie informacji, które pomogłyby w opracowaniu ukierunkowanego programu nauczania dla profesjonalistów zajmujących się wczesną edukacją.

W Niemieckiej Szkole w Atenach (DSA) przeprowadzono całodniowe warsztaty z udziałem 24 edukatorów z placówek przedszkolnych w tym przedszkola w DSA. Uczestnikami były głównie kobiety w różnym wieku i z różnym wykształceniem, wywodzące się z instytucji niemieckich, austriackich i greckich. Chociaż wszyscy mieli doświadczenie w edukacji wczesnoszkolnej, ich znajomość zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) znacznie się różniło. Niektórzy mieli bezpośrednie doświadczenie w pracy z dziećmi autystycznymi w klasie, podczas gdy inni po raz pierwszy angażowali się w ten temat. Warsztaty miały ustrukturyzowaną, ale interaktywną formę. Nauczyciele indywidualnie zastanawiali się nad swoimi potrzebami edukacyjnymi, omawiali kluczowe wyzwania w małych grupach i wspólnie określali kluczowe tematy przyszłych szkoleń. Sesja ujawniła zarówno entuzjazm, jak i obawy, szczególnie wśród mniej doświadczonych uczestników, podkreślając duże zapotrzebowanie na praktyczne strategie, praktyczne narzędzia i studia przypadków z życia wzięte, aby budować pewność siebie i kompetencje we wspieraniu dzieci autystycznych.

Cypr przyjął format online ze względu na ograniczenia czasowe i dostępność uczestników, organizując dwie równoległe sesje: jedną z rodzicami, a drugą z ekspertem ds. ASD. Grupa rodziców składała się z czterech osób (trzech kobiet i jednego mężczyzny), wszystkie wychowujące dzieci z ASD w wieku od 6 do 14 lat, które przeszły już przez przedszkole. Ich spostrzeżenia podkreśliły długoterminowy wpływ wczesnej interwencji oraz kluczową rolę wyszkolonego personelu w kształtowaniu pozytywnych doświadczeń. Ekspert, profesor i neuropsycholog dziecięcy, przedstawił perspektywę kliniczną, podkreślając znaczenie wczesnej oceny psychometrycznej i terapii interdyscyplinarnych. Obie sesje były zwięzłe (60-90 minut), ale skoncentrowane, oferując jasne informacje zwrotne na temat luk systemowych we wczesnym wsparciu dla osób ze ASD oraz rodzajów szkoleń potrzebnych dla edukatorów pierwszej linii.

W Polsce w hybrydowych warsztatach wzięły udział cztery profesjonalistki z dużym doświadczeniem w zakresie edukacji wczesnoszkolnej, interwencji specjalnej troski i psychologii dziecięcej, a także jedna matka dziecka z ASD. Sesja rozpoczęła się od krótkich prezentacji ekspertów, po których nastąpiła otwarta dyskusja. Kluczowe zagadnienia obejmowały strategie wczesnego wykrywania, opracowywanie dostosowanych do potrzeb planów edukacyjnych oraz praktyczne interwencje w klasie. Perspektywa rodzica dodała głębi, podkreślając emocjonalne żniwo opóźnionej diagnozy i potrzebę silniejszego partnerstwa między wychowawcą a rodziną.

W Grecji podczas spotkania uczestnicy zaangażowali się w ustrukturyzowaną, ale dynamiczną dyskusję na temat kluczowych aspektów wczesnej interwencji dla dzieci autystycznych w placówkach przedszkolnych. Badali znaczenie wczesnej diagnozy, rolę edukatorów i opiekunów oraz wyzwania związane z integracją dzieci z autyzmem w głównym nurcie edukacji. W rozmowie zwrócono również uwagę na rozbieżności między publicznymi i prywatnymi systemami wsparcia oraz podkreślono potrzebę lepszej współpracy między rodzinami a instytucjami edukacyjnymi. Każdy uczestnik podzielił się spostrzeżeniami opartymi na swojej wiedzy, przy czym psychologowie skupili się na praktycznych strategiach interwencji, uczestnik akademicki zaoferował perspektywę opartą na badaniach, a rodzic przedstawił głęboko osobistą relację z poruszania się po systemach wsparcia dla osób z autyzmem. Dyskusja doprowadziła do sformułowania konkretnych zaleceń, w tym opracowania programów szkoleniowych dla nauczycieli, poprawy procedur wczesnej diagnozy oraz stworzenia integracyjnego, przyjaznego sensorycznie środowiska uczenia się.

Wreszcie, Hiszpania zorganizowała zarówno sesje osobiste, jak i online. Dyskusja „na żywo” zgromadziła cztery matki dzieci autystycznych w lokalnej fundacji, podczas gdy sesja online zaangażowała czterech profesjonalistów z dziedziny psychologii, terapii zajęciowej, pracy socjalnej i logopedii. Rodzice opisywali przeszkody administracyjne i niespójną świadomość nauczycieli, zauważając, że dostęp do wsparcia często zależał od indywidualnej inicjatywy nauczyciela, a nie od systemowego świadczenia. Specjaliści podkreślali wzajemne powiązania między umiejętnościami rozwojowymi (motorycznymi, poznawczymi i komunikacyjnymi) oraz potrzebę kompleksowego, interdyscyplinarnego szkolenia dla nauczycieli. Obie grupy podkreśliły znaczenie ciągłości między edukacją przedszkolną a interwencjami terapeutycznymi, zwłaszcza w środowisku społecznym i na co dzień.

We wszystkich pięciu krajach pojawiło się kilka spójnych tematów: pilna potrzeba wczesnej diagnozy, zapotrzebowanie na praktyczne i elastyczne strategie nauczania oraz znaczenie ścisłej współpracy między rodzinami, wychowawcami i specjalistami. Chociaż kontekst instytucjonalny był różny, warsztaty potwierdziły wspólną gotowość zainteresowanych stron do zaangażowania się w znaczące zmiany.

Kluczowe informacje zwrotne dotyczące programu nauczania

Warsztaty współprojektowania przeprowadzone w Niemieckiej Szkole w Atenach (DSA), na Cyprze, w Polsce, Grecji i Hiszpanii ujawniły spójny zestaw tematów niezbędnych do opracowania wpływowego i integracyjnego programu nauczania skierowanego do nauczycieli przedszkolnych pracujących z dziećmi ze spektrum autyzmu. Pomimo różnic w krajowych systemach i praktykach, spostrzeżenia nauczycieli, rodziców i specjalistów ds. autyzmu w pięciu krajach zbiegły się wokół podstawowych wyzwań i możliwości, które zostały podzielone na pięć kluczowych obszarów.

1. Zrozumieć autyzm: podstawy teoretyczne i praktyczne

We wszystkich krajach partnerskich uczestnicy podkreślali konieczność wyposażenia edukatorów w solidną wiedzę na temat ASD. W Niemieckiej Szkole Ateńskiej (DSA) pojawiło się silne wezwanie do jasnych definicji, cech i rozróżnień między ASD a innymi zaburzeniami rozwojowymi, takimi jak ADHD. Pedagodzy podkreślili również potrzebę zbadania kontekstów życiowych dzieci z autyzmem, różnic rozwojowych, płci i specyficznych dla wieku objawów ASD. Znalazło to odzwierciedlenie na Cyprze i w Polsce, gdzie eksperci podkreślili znaczenie rozpoznawania różnych przejawów ASD, szczególnie u dzieci poniżej piątego roku życia, oraz zrozumienia, że objawy są wysoce zindywidualizowane.

Warsztaty w Grecji i Hiszpanii uwypukliły lukę w umiejętnościach wczesnej diagnostyki wśród nauczycieli oraz pilną potrzebę zrozumienia wczesnych wskaźników behawioralnych (takich jak brak kontaktu wzrokowego, ograniczone umiejętności werbalne lub powtarzające się zachowania). Program nauczania powinien zatem obejmować podstawową wiedzę na temat autyzmu, listy kontrolne wczesnej identyfikacji oraz praktyczne narzędzia do rozróżniania rozwoju typowego i nietypowego.

2. Integracyjne praktyki pedagogiczne i strategie klasowe

Uczestnicy ze wszystkich regionów zidentyfikowali silne zapotrzebowanie na praktyczne, realistyczne strategie, które nauczyciele mogliby stosować w codziennych warunkach szkolnych. Niemieccy pedagodzy dyskutowali o podejściach do tworzenia przyjaznych dla autyzmu środowisk uczenia się, dostosowywaniu rutyn i równoważeniu indywidualnych potrzeb z dynamiką grupy. Podobnie w Polsce i Grecji sesje wspólnego projektowania wymagały wielozmysłowych metod nauczania, ustrukturyzowanych, ale elastycznych rutyn oraz spersonalizowanego wyznaczania celów, które uwzględniają mocne strony i wyzwania każdego dziecka.

Na Cyprze i w Hiszpanii rodzice i eksperci opowiadali się za małymi, zorganizowanymi zajęciami grupowymi, pomocami w klasie i przestrzeniami przyjaznymi sensorycznie. Zaproponowano takie techniki, jak wykorzystanie wizualne narzędzia komunikacyjne (np. PECS), uproszczone metody komunikacji i jasno zdefiniowane przejścia. Co ważne, wszystkie zainteresowane strony podkreśliły, że szkolenie powinno obejmować nie tylko „co” robić, ale także „jak” i „dlaczego”, poprzez ćwiczenia oparte na scenariuszach, studia przypadków i praktyczne symulacje.

3. Wzmacnianie współpracy nauczycieli i zaangażowania rodziny

Powtarzającym się tematem we wszystkich krajach było znaczenie lepszej komunikacji i współpracy – zarówno w zespołach edukacyjnych, jak i między szkołami a rodzinami. W Niemieckiej Szkole w Atenach (DSA) uczestnicy położyli nacisk na inicjowanie ustrukturyzowanych rozmów między rodzicami a wychowawcami oraz projektowanie integracyjnych formularzy naboru, które uwzględniają spostrzeżenia dotyczące rodziny. W Grecji, Hiszpanii i na Cyprze rodzice wyrazili głębokie pragnienie, aby być postrzegani jako równorzędni partnerzy w edukacyjnej podróży swoich dzieci. Wezwali do bardziej empatycznego zaangażowania ze strony nauczycieli, lepszej koordynacji między specjalistami oraz możliwości regularnego informowania o postępach dziecka.

Specjaliści z Polski i Hiszpanii jeszcze bardziej podkreślali wartość interdyscyplinarnej pracy zespołowej. Zalecili ustanowienie ustandaryzowanych ram raportowania i wspólnych struktur decyzyjnych między nauczycielami, terapeutami i rodzinami. Na Cyprze zarówno eksperci, jak i rodzice zwrócili uwagę na napięcie emocjonalne związane z rozdrobnionymi systemami wsparcia i opowiedzieli się za integracją wsparcia psychologicznego zarówno dla rodziców, jak i dzieci.

4. Rozwój społeczny i emocjonalny jako główny cel

Chociaż rozwój poznawczy pozostaje ważny, zainteresowane strony w Polsce i Hiszpanii zdecydowanie opowiedziały się za priorytetowym traktowaniem budowania umiejętności emocjonalnych i społecznych we wczesnej edukacji. Regulacja emocjonalna, empatia, interakcja z rówieśnikami i rozwiązywanie konfliktów zostały zidentyfikowane jako kluczowe kompetencje zarówno dla dzieci neurotypowych, jak i autystycznych. Warsztaty w Niemieckiej Szkole Ateńskiej (DSA) i innych greckich przedszkolach potwierdziły to, zalecając integrację projektów promujących różnorodność, tolerancję i zrozumienie.

Pedagodzy zasugerowali sesje interakcji z rówieśnikami i ustrukturyzowane programy umiejętności społecznych, aby pomóc w rozwijaniu przyjaźni i zmniejszeniu izolacji. Ponadto szkolenie dzieci w zakresie odnoszenia się do rówieśników z ASD i normalizowania różnic w zachowaniu może znacznie poprawić kulturę integracyjną w klasie. W tym kontekście szkolenie nauczycieli musi obejmować techniki wspierania integracyjnej dynamiki grupy i promowania nauczania reagującego emocjonalnie.

5. Wsparcie strukturalne, systemowe i zasobowe

Wreszcie, informacje zwrotne ze wszystkich krajów wskazały na potrzebę zmian systemowych i infrastruktury wspierającej trwałe włączenie społeczne. Powszechne były wyzwania, takie jak przepełnione sale lekcyjne, brak wyszkolonych specjalistów i niewystarczające ścieżki diagnostyczne. Na Cyprze i w Grecji rodziny powoływały się na nadmierne obciążenia finansowe wynikające z konieczności zatrudnienia zewnętrznych ekspertów lub pełnoetatowych asystentów. W Polsce i Hiszpanii rodzice zwrócili uwagę na wyzwania biurokratyczne związane z dostępem do usług, podczas gdy eksperci zwrócili uwagę na lukę w diagnozie – dzieci są uważane za zbyt małe lub zbyt duże na interwencję, w zależności od etapu edukacyjnego.

Wszystkie kraje wezwały do zwiększenia dostępu do rozwoju zawodowego dla nauczycieli, w tym obowiązkowych seminariów na temat ASD, superwizji i sieci wsparcia instytucjonalnego. Grecja i Hiszpania opowiedziały się za programami pilotażowymi w celu przetestowania programu nauczania w warunkach rzeczywistych, wspieranych przez środki polityczne i finansowe w celu zapewnienia długoterminowej skalowalności.

Kluczowe zalecenia i wskazówki

Ta sekcja zawiera podsumowanie najważniejszych zaleceń i praktycznych wskazówek opartych na ustaleniach ze wszystkich krajów

Kluczowe zalecenia

Wzmocnienie szkoleń dla nauczycieli

• • • Zapewnienie podstawowego i ciągłego szkolenia w zakresie ASD, w tym oznak, objawów i kryteriów diagnostycznych.
    • Wyjaśnij różnice między ASD a innymi schorzeniami rozwojowymi (np. ADHD), w tym przykłady specyficzne dla płci i wieku.
    • Wprowadzenie modułów edukacyjnych skoncentrowanych na autyzmie w programach przygotowania nauczycieli i rozwoju zawodowego.

Promowanie wczesnej identyfikacji i interwencji

• • • Wyposaż nauczycieli przedszkolnych w narzędzia do rozpoznawania wczesnych objawów ASD.
    • Zachęcaj do wczesnej diagnozy i szybkich, zindywidualizowanych strategii interwencji.
    • Tworzenie integracyjnych i wspierających sensorycznie środowisk uczenia się
    • Zaprojektuj sale lekcyjne, które uwzględniają wrażliwość sensoryczną (np. wizualne narzędzia komunikacyjne ,strefy ciszy).
    • Korzystaj z ustrukturyzowanych rutyn i przewidywalnych harmonogramów, aby wspierać zmiany i zmniejszać stres.

Promowanie umiejętności komunikacyjnych i społecznych

• • • Wspieranie rozwoju umiejętności komunikacyjnych za pomocą wizualizacji, modelowania i ustrukturyzowanej interakcji rówieśniczej.
    • Promowanie integracyjnych zajęć grupowych w celu ułatwienia integracji społecznej i wzajemnego uczenia się.

Usprawnij współpracę z rodzinami

• • • Ustanów otwartą, opartą na zaufaniu komunikację między nauczycielami a rodzicami od samego początku.
    • Opracuj spójne plany wsparcia w domu, szkole i placówkach terapeutycznych.
    • Rozpoznaj i wspieraj emocjonalne i fizyczne żniwo rodzicielstwa dzieci z ASD.

Ułatwiaj profesjonalną współpracę

• • • Stwarzaj regularne okazje do refleksji zespołowej, dyskusji rówieśniczej i superwizji.
    • Wzmacniaj sieci między edukatorami, terapeutami i specjalistami w dziedzinie diagnostyki.
    • Opowiadaj się za wsparciem systemowym, w tym dostępem do równoległego wsparcia nauczycieli i specjalistów zewnętrznych.

Postaw na konsekwencję i indywidualizację

• • • Korzystaj z ujednoliconego planu działania dostosowanego do potrzeb każdego dziecka w różnych środowiskach.
    • Zachęcaj do stopniowego, zindywidualizowanego celu w kierunku osiągnięcia przez dziecko większej autonomii.

Praktyczne wskazówki dla nauczycieli i rodzin

• • Stosuj codzienną rutynę i przewidywalne przejścia, aby pomóc dzieciom poczuć się bezpiecznie.

  • Utrzymuj małe grupy i łatwe do opanowania harmonogramy, aby zminimalizować przeciążenie sensoryczne.

  • Zachęcaj do interakcji rówieśniczych poprzez ustrukturyzowaną zabawę i projekty grupowe dotyczące różnorodności.

  • Rejestruj i monitoruj postępy każdego dziecka we wspólnym dzienniku, aby zapewnić spójność.

  • Zorganizuj spotkanie adaptacyjne z rodziną przed rozpoczęciem nauki, aby lepiej zrozumieć możliwości, zainteresowania i potrzeby dziecka oraz zaplanować indywidualne formy wsparcia.

  • Wykorzystuj różnorodne narzędzia wspierające komunikację, takie jak wizualne harmonogramy dnia, karty obrazkowe czy podstawowe gesty lub język migowy.

  • Promuj sieci wsparcia między rodzicami, aby zmniejszyć izolację i dzielić się strategiami.

  • Wykorzystaj prawdziwe chwile rodzinne jako okazję do nauki i nauczania podstawowych umiejętności życiowych.

  • Ustal tygodniowe, osiągalne cele dla dzieci i wspólnie analizujcie postępy.

Konkluzja

Wspólne wysiłki Niemieckiej Szkoły w Atenach (DSA), na Cyprze, w Polsce, Grecji i Hiszpanii pokazują wspólne uznanie pilnej potrzeby poprawy praktyk wczesnej interwencji dla dzieci autystycznych w placówkach przedszkolnych. Różnorodność formatów warsztatów i środowisk uczestników wzbogaciła proces, oferując wielowarstwowe zrozumienie tego, co naprawdę liczy się w terenie – od ciężaru emocjonalnego noszonego przez rodziny po codzienne wyzwania instruktażowe, przed którymi stają edukatorzy. To, co się pojawiło, to wezwanie nie tylko do większej liczby szkoleń, ale także do szkoleń, które są praktyczne, empatyczne i głęboko zakorzenione w rzeczywistych doświadczeniach. Zainteresowane strony wyraziły pragnienie stworzenia systemów, które wzmacniają, a nie obciążają.

Patrząc w przyszłość, wyniki projektu stanowią solidną podstawę do rozwoju polityki i długoterminowego wdrażania. Wnioski wyciągnięte z tych warsztatów zachęcają do przejścia od fragmentarycznych, reaktywnych reakcji na autyzm w kierunku spójnych, proaktywnych strategii, które priorytetowo traktują integrację, partnerstwo i wczesne wsparcie. Dalsza współpraca międzynarodowa i wymiana wiedzy będą miały zasadnicze znaczenie dla udoskonalenia i zwiększenia skali tych praktyk, aby zapewnić wszystkim dzieciom ze spektrum autyzmu równe szanse rozwoju od samego początku ich podróży edukacyjnej.

Nowy Projekt Erasmus + Supporting early childhood professionals in detecting early signs of Autism Spectrum Disorders ASD in Preschool w naszym przedszkolu!

Niniejszym informujemy, iż nasze przedszkole rozpoczyna pracę nad nowy projektem w ramach programu Erasmus + ! Jego celem jest wyposażenie nauczycieli  w umiejętności i wiedzę umożliwiającą identyfikowanie i wspieranie dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), poprawiając w ten sposób wyniki rozwojowe i edukacyjne tych dzieci i promowanie ich integracji w placówkach przedszkolnych. Inicjatywa ta ma na celu wyeliminowanie luk w obecnych praktykach poprzez zapewnienie edukatorom i rodzinom skutecznych narzędzi do wczesnej interwencji w ASD, wspierając w ten sposób bardziej integracyjne i wspierające uczenie się.

Jakie działania czekają nas w zespole projektowym?

– Opracowanie i realizacja specjalistycznego programu szkoleniowego dla nauczycieli w zakresie wczesnego wykrywania i interwencji ASD.

– Tworzenie i rozpowszechnianie zestawów narzędzi do podnoszenia świadomości i zasobów edukacyjnych dla profesjonalistów zajmujących się edukacją przedszkolną.

– Przeprowadzenie pilotaży ASD in Preschool w wybranych przedszkolach i szkołach w celu przetestowania i udoskonalenia opracowanych zasobów i strategii.

– Opracowanie kompleksowej „mapy drogowej” integracji zasobów ASD in Preschool w środowisku przedszkolnym

Będziemy również pracować między innymi nad:

Przewodnikiem dla specjalistów ds. wczesnego dzieciństwa na temat wczesnej identyfikacji objawów ASD.

Przewodnikiem dla rodziców z technikami, które mogą wykorzystać w domu.

Opracowaniem programu nauczania na temat opartej na dowodach praktyce wczesnego wykrywania autyzmu.

Zestawem podcastów.

W powyższych działaniach będą nam towarzyszyć Partnerzy z Hiszpanii, Grecji oraz Cypru.